Balans of evenwicht is een belangrijk punt in de beoefening van taijiquan. Het is mijn inziens goed om een tweetal zaken te onderscheiden betreffende het fysieke evenwicht en dat is “in balans zijn” en “balanceren”. Wanneer de pezen rondom de enkel in rust zijn kun je spreken van “in balans zijn” en wanneer er een hoop activiteit te zien is rondom de enkel dan balanceer je of in andere woorden: dan ben je bezig om je disbalans te herstellen (Peter Ralston spreekt over “being in balance” en “managing balance”). Om optimaal te kunnen ontspannen dien je in balans te staan want een lichtelijk verstoord evenwicht heeft een grote invloed op de activiteit van niet alleen de beenspieren maar ook van de rompmusculatuur. De meeste mensen ontwikkelen na het leren lopen een “angst” voor vallen en buiten dat zorgen de diepere lagen in de hersenen dat het lichaam in evenwicht blijft zonder dat dit proces ons bewustzijn nodig heeft om te kunnen functioneren en kan het onbewuste proces van evenwicht bewaren het bewuste ontspanningproces flink storen. Evenwicht kan verbeterd worden door training. Als kind door allerlei spelletjes zoals hinkelen, touwtje springen, boompje klimmen, fietsen en over omgevallen boomstammen lopen. Op school komt daar gymnastiek bij en nog weer later eventueel specialisaties zoals jongleren, acrobatiek, turnen en dansen zoals ballet. Taijiquan beoefening blijkt ook in het algemeen een goed evenwichtsgevoel te ontwikkelen en vooral bij ouderen er voor te zorgen dat er minder gevallen wordt. De laatste tijd is daar veel onderzoek naar geweest oa in de Erasmus universiteit van Rotterdam waar ondergetekende ook kort bij betrokken is geweest. In taiji is het vergrote bewustzijn van het lichaam de belangrijkste factor in het verkrijgen van een verbeterd evenwicht. De meeste leraren wijzen wel op het voelen van de drukpunten van het lichaamsgewicht op de voetzool en hoe dat verschuift in de verschillende bewegingen. Daarnaast wordt er ook aandacht geschonken aan de bovenkant van de schedel zodat er twee punten van aandacht voor balans ontstaat. Beenspieren worden getraind tijdens het aannemen van houdingen van de vorm en de enkels stabiliseren zich daardoor. Vervolgens worden er langzame stappen van de ene houding naar de andere gemaakt waarbij de beoefenaar tijdelijk min of meer in balans op een been moet staan. Er wordt onderscheid gemaakt tussen gewichtverdeling van de voeten van 90/10 of 50/50 en 70/30 waarbij men af en toe het “lege” been op een hak of op de bal van de voet moet laten rusten wat allemaal ook met evenwicht bewaren te maken heeft. Later in de vorm komen daar de kicks bij met een langere tijd balancerend op een been. Het is dus wel logisch dat het beoefenen van taijiquan het evenwicht bevordert.
In de meer gevorderde taijiquantraining is het noodzakelijk dat alle overbodige musculaire spanning weg gaat vloeien zodat er zowel een kalmte in de geest komt als stilte in het lichaam ontstaat. Een van de hoofdprincipes in taijiquan is ontspanning en dat gaat niet zonder een rustige alerte geest en in balans staan want het evenwicht bewaren geeft erg veel interne onrust zowel fysiek als mentaal als emotioneel vlak. Ontspanning van alle delen van je lichaam is belangrijk om tot het proces van “zinken” te komen waarbij een interne beweging ontstaat die nauwelijks te zien is maar in tijd de basis wordt van alle andere fysieke bewegingen waaruit de taijiquanvorm bestaat. Door ontspanning ontstaat zinken en uit zinken ontstaat leegte en het is deze leegte waarom taijiquan een zachte of interne gevechtkunst genoemd kan worden. Spiercontractie creert een volte of spanning die gevoeld kan worden en ontspanning – of meer accuraat rekking – creert een leegte waarin de kracht van de ander of verdwijnt of opgenomen en teruggeven kan worden zonder dat de ander kracht bemerkt anders dan die van hemzelf. Zonder in balans te zijn kan dit proces van voortdurend zinken en leegte laten ontstaan niet plaats vinden immers het onbewust aanspannen van de het evenwicht herstellende spieren zit het proces van ontspannen danig in de weg. In balans staan is de eerste stap en wordt in taijiquan vaak apart geoefend door een poos in een houding te blijven staan. Dit wordt ook wel omhels de boom of staande zuil of in de pot staan genoemd. De interne vechtkunst I Yuan is daarin gespecialiseerd. Het is ook mogelijk om in een houding van de vorm te blijven staan, single whip en raising arms zijn bekende houdingen daarvoor. Huang Sheng Shyan adviseerde bv om het lichaam te stabiliseren door met een hand een stoel of zo vast te houden totdat het evenwicht niet meer beweegt. Vervolgens alleen maar de hand neer leggen op de stoelrand en niet meer vasthouden totdat het evenwicht stabiel is en dan alleen een vinger op de stoelrand leggen en uiteindelijk zonder steun buiten de voeten om stabiel te zijn in de houding waarbij je op twee en later een voet staat. Het volgende niveau van in balans zijn is het bewegen van voet naar voet zoals dat gebruikelijk is in de vorm. Het daarop volgende niveau is natuurlijk de overgang van een houding naar de volgende waarbij er een voet verzet wordt en er een substatieel deel van het gewicht (een been) een moment lang in de lucht is. Dit blijkt voor het in balans zijn een moeilijk proces. Peter Ralston heeft een oefening waarbij je op een been staat en met je bovenlichaam en lege been mag je alle kanten op bewegen zolang je maar “in balance” blijft. Het allermoeilijkst echter blijkt het nemen van een kracht van een ander. In balans zijn is een delicate staat van zijn en een kracht van buitenaf is veelal desastreus en roept meteen evenwichtcorrectie spanning op en oude patronen van tegen de verstorende kracht ingaan waarbij jezelf van de grond wegduwt en dus de zwaartekracht bevecht wat het tegenbeeld is van ontspanning. De oplossing voor dit probleem ligt in yielden of meegeven waarbij de kracht van de ander niet aankomt of in het zinken waarbij de kracht door het ontspannen lichaam naar de grond geleid wordt. Belangrijk bij het zinken is dat het zinkproces reeds in gang is voordat de kracht op het lichaam aankomt zodat de evenwichtsstructuur niet aangeraakt wordt. Van Cheng Man Ching wordt gezegd in de vele interviews, die ik heb afgenomen van zijn directe leerlingen, dat je wel zijn kleed kon aanraken maar niet de man in dat kleed. Verschillende leraren hebben tegen me gezegd: “Do not react but respond” of “Do not react but act”. In de klassieke teksten heet dit dat de tegenstander begint maar jij komt voor hem aan. Nog een ander probleem voor in balans zijn is de push of fajin. Het blijkt lastig voor het zenuwstelsel om de opdracht om iemand weg te duwen te combineren met het tegelijke bevel: “lichaam ontspan”. Peter Ralston heeft een oefening Freely Balanced genaamd waarbij je op een korte basis staand iemand moet wegduwen maar die persoon kan zijn arm waar je tegen aanduwt plots weghalen en de ongewenste evenwichtsproblemen die daarbij ontstaan zijn zeer illustratief voor deze moeilijke combinatie van pushen en ontspanning wat Peter effortless power noemt.
Wee Kee Jin noemt zijn school The School of Central Equilibrium wat aangeeft dat het observeren van het evenwicht een zeer belangrijke rol speelt in zijn eigen training.
Ontspanning in structuur is overgave aan de zwaartekracht immers op aarde valt alles naar beneden en indien het lichaam zich ontspant binnen de aangenomen houding of structuur dan is er een beweging naar beneden te detecteren want de zwaartekracht laat de houdingspieren rekken wanneer deze de overbodige spanning loslaten. Dit gaat alleen binnen vrij kleine marges van de uitslag of zwaaien van het evenwicht die ieder mens ervaart op het nogal labiele platform van onze beide voeten wat verder geen enkel dier buiten de vogels om ontwikkelt heeft in de evolutie. Kijk maar naar officiele gelegenheden waarbij een soldaat tracht stil te staan of ga zelf even stil staan voor een minuut of zo. Ogen sluiten maakt het nog erger.
In het begin van de taijitraining wordt men steeds meer wankel hoe meer men ontspant, later is dat omgedraaid hoe meer men ontspant hoe stabieler het evenwicht wordt met name indien de ontspanning in de voeten aanvangt.
Evenwicht wordt aangestuurd door het evenwichtsorgaan in het oor, door kleine zenuwharen in de gewrichtsspleten die informatie verstrekken van onze positie in de ruimte en door onze ogen. Hoogtevrees ontstaat indien de informatie van de ogen niet meer klopt met de andere twee evenwichtszintuigen. Ik had nooit hoogtevrees tot mijn ogen ouderdomsbijziend werden en ik een dubbelfocus bril nodig had. Ik wist niet wat me overkwam toen ik over een randje moest kijken van een zes of zeven verdiepingshuis in New York. Ik moest zelfs gaan liggen om in de diepte te kunnen kijken.
In taijiquan kun je het niveau van training van het evenwichtsgevoel verzwaren door de ogen te sluiten. De informatie die je verkrijgt door op de balansverschuivingen in je voetzolen te letten is in de tijd gezien iets eerder detecteerbaar dan de informatie die van het zwaaigevoel van het bovenlichaam afkomstig is.
In balans zijn heeft veel te maken met de zwaartekracht voelen en de overgave aan die zwaartekracht. Het voelen van de zwaartekracht in het lichaam is het makkelijkst in de lippen. Indien je je onderlip laat hangen en dan kun je vrij snel voelen hoe de lip naar beneden rolt en omdat er spieren in de weg zitten is dat rollen van de onderlip ook een beetje naar voren. Om de zwaartekracht in het hele lichaam te voelen moet je veel dieper naar binnen met je gevoel. Zwaartekracht voelen ligt voor mij op hetzelfde niveau als het voelen van de hartslag door het hele lichaam wat de meeste mensen wel kunnen in een liggende positie met de ogen gesloten maar in een staande positie is er veel meer afleiding en verdwijnt dit lichaamsgevoel. De meeste sporten verzetten zich tegen de zwaartekracht maar taijiquan geeft zich over aan deze sterke en altijd aanwezige kracht en verkrijgt daar zijn stabiliteit en kracht uit. Ik hoop dat dit artikel een stimulatie geeft voor je beoefening van taijiquan en de noodzaak om nog meer te ontspannen teneinde binnen de ontspanning leegte te gaan ervaren.
Epi van de Pol