Leren in taijiquan

Leren in taijiquan

Taijiquan heet een “interne” vechtkunst te zijn. Een andere beschrijving luidt ook wel een “zachte” vechtkunst. Peter Ralston een van mijn twee leraren zegt: External martial art is simply -what you see is what you get-, the more you learn the less there is to learn; in internal martial art the more learn the more doors open up and behind every door there are more doors.

Taijiquan leren is een lange weg en vraagt een grote investering in tijd en inzet van lichaam en geest. Het begin is niet zo heel moeilijk indien je makkelijk een choreografie kunt onthouden, zeker als je ook een idee hebt van vechtkunst want dan zijn de bewegingen logisch te noemen. Na het leren van de hele of gedeelte van de vorm komt echter waar het om gaat in taijiquan namelijk de principes die bij elke leraar een andere invulling krijgt. Ik noem de voor mij belangrijkste principes:

• Ontspanning, uit ontspanning ontstaat zinken en uit zinken ontstaat leegte.
• Structuur behouden ondanks of dankzij ontspanning en zwaartekracht
• Draaiing vanuit het centrum of tantien
• Differentieren van yin en yang in elke beweging en lichaamsdeel

Naast de bewegingsprincipes zijn er ook principes te onderscheiden binnen het dynamische partnerwerk binnen taijiquan pushing hands of tuishou genaamd. Ik noem in het engels wederom de voor mij belangrijkste:

• Yielding, het altijd meegeven met de kracht van de ander
• Following, altijd meegaan met de ander en weten waar de ander is tov jou
• Sticking altijd in contact blijven
• Joining niet alleen meegeven en meegaan maar toevoegen aan de kracht van de ander
• Folding bij blokkering van de eigen beweging gaat de beweging in de bedoelde richting verder met een niet geblokkeerde lichaamsdeel

 

Na het leren van de vorm of een gedeelte daarvan en het begin van pushing hands komt het inslijpen van deze bewegingen. De beweging is bekend maar nu moeten alle lichaamsdelen synchroon gaan binnen de beweging dus de voet bv wordt gelijk met de heupdraaiing ingedraaid. Het zijn nog steeds twee afzonderlijke bewegingen maar wel gelijkertijd. Daarna komt het verbinden van de beweging zodat bv het zinken in het standbeen zowel de heup als de voet indraait zodat er een verbonden beweging ontstaat. Dit “verbinden” van de beweging vraagt de meeste oefening en tijd en dan praten we over jaren. Een geoefende balletdanser kan het kwartiertje langzaam bewegen van de gemiddelde taijiquanvorm binnen een weekend leren, dan ziet het er nog steeds niet als taiji uit maar de choreografie zit er in. Het synchroniseren van de beweging kost dan nog zeg een half jaar en gaat het er al een beetje als taiji uitziet maar de persoon in kwestie kan er nog niks mee in vechtkunst. Het verbinden van de beweging zodat de interne kracht gebruikt kan worden in pushing hands duurt jaren en vraagt om toewijding zodat ook het dagelijkse leven door de oefening beinvloed gaat worden.

Het leren van taijiquan is lang proces. Een vorm (wat de meeste mensen taijiquan noemen) is slechts het allereerste begin en kan zelfs later in het proces vergeten worden.

Mensen die echt taijiquan leren willen lopen veelal dood op hun eerste leraar en gaan op zoek naar een docent die meer informatie verschaft en vooral meer vaardigheid toont. Voor deze zoekende mensen met name is dit artikel geschreven vanuit mijn ervaringen en realisaties in mijn eigen zoektocht naar onbereikbaar meesterschap. De niveau’s zijn arbritair en dienen slechts ter verduidelijking.

Niveau 1 Leraar dient ter controle van de eigen vaardigheid

Een eventuele nieuwe leraar wordt vergeleken met de voorgaande leraar of leraren en vooral met de eigen vaardigheid. Een kleine uitwisseling met behulp van pushing hands is hierbij zeer helpzaam of zelfs onontbeerlijk. Soms kan een mens in het begin van de kunst zich flink vergissen in hoe iemand de vorm loopt en de interne vaardigheid. Ik herinner mij bv Nigel Sutton in Rencontres Jasnieres die het “lege’ been niet echt in de lucht liet zweven maar gewoon liet vallen met duidelijk gewicht erin. Pas toen ik pushing hands met hem deed voelde ik dat zijn vaardigheid gecombineerd met zijn gewicht teveel was voor mijn vaardigheid toendertijd. Pas veel later begreep ik dat het been op mijn oude manier leeg maken niet veel met het differentieren van yin en yang te maken had maar meer met het compenseren van lichaamsgewicht. Echter mijn eerste leraar Kwee Swan Hoo benadrukte dit “lege” been als principe (double weightedness) en daardoor keurde ik ook iedereen af die niet op deze manier het gewichtslege been liet zweven. Door Peter Ralston vele jaren later leerde ik dat ook een vol been gewoon te bewegen is en dat het staan op twee benen niks met double weightedness te maken heeft.

Indien de leraar je met gemak aankan in pushing hands en je accepteert als leerling dan begint het volgende traject in het leren.

Niveau 2 Leren van en toch beter weten dan de leraar

In veel internationale bijeenkomsten ontmoet je als taijier vele andere collega’s en je leert van de informatie of benaderingen in deze workshops maar altijd in vergelijk met de eigen vaardigheid. Bij een leraar in de leer gaan is echter een andere zaak en dien je je kop leeg te maken. Dit slaat op een bekend Zenverhaal waarbij een bezoeker de zenmeester dusdanig benaderde dat de zenmeester het nodig vond om zwijgend zijn gast thee te schenken in zijn reeds volle kop totdat de gast uitroept dat zijn kop al vol is en dat het zonde is dat de thee over tafel loopt. Waarop de zenmeester zegt dat het hoofd van zijn gast net zo vol is als de theekop. Bij Patrick Kelly heb ik dit zelf het sterkst meegemaakt. De man was in fixed step pushing hands vele malen beter dan ik desalniettemin dacht ik sommige dingen in de beoefening beter te snappen dan hem. Ik presteerde het zelf om in partneroefeningen mijn gedachtes te delen met andere cursisten en terug kijkend zelfs op te dringen vermoed ik. Patrick heeft mij daar een aantal keer op gewezen en toen mijn gedrag niet voldoende veranderde zelfs mij in de groep toegesproken omtrent mijn gedrag. Wat als effect had dat mijn gedrag meer verborgen werd maar niet echt veranderde. Toen ik aan Patrick voorstelde om mijn sabbatical year bij hem door te brengen weigerde hij natuurlijk. Ik begreep dat toendertijd niet maar kan tegenwoordig niet anders dan hem gelijk geven; mijn kop was niet leeg en wat moet je met een leerling die alles beter denkt te weten.

Niveau 3 De kop is leeg maar wat ingeschonken wordt is onbekend of wordt niet vastgehouden.

In mijn taijiquan is het regelmatig voorgekomen dat ik dacht dat ik een bepaald iets begreep maar jaren later is dat begrip dusdanig verdiept dat het soms zelfs een totaal andere inhoud kreeg als in het begin. In vergelijk kan een leraar trachten je iets te geven maar zijn of haar woorden komen niet binnen of er ontstaat een ander beeld dan wat de leraar bedoelt. Dit kan erge vormen aannemen die iedereen eigenlijk wel kent. Iemand in de klas roept opeens: “Waarom vertelt u dan nu pas” terwijl voor iedereen duidelijk is dat deze informatie vanaf les 1 in vrijwel iedere les naar voren kwam.

Het is een typisch verschijnsel: men wil leren maar de informatie wordt niet gehoord of niet dusdanig verwerkt dat het doorwerkt in de eigen training.

Niveau 4 De twijfel

Het leren van taijiquan houdt in dat er dingen verwerkt moet worden in lichaam en geest die nieuw zijn en niet behoren tot de eigen vaardigheid. Ik hoor de informatie bv bij Wee Kee Jin: heel ver terug zitten in het achterste been. Oke ik doe dat en dan zet Jin mij nog verder terug totdat ik omval en ik protesteer dat dit toch echt niet kan en dat met allerlei redenen omkleed. Jin glimlacht dan meestal en laat ziet dat het wel kan en dat het zo zijn voordelen heeft. Vervolgens tracht ik het te doen en natuurlijk vanuit mijn eigen begrip dus op mijn achterste been en corrigeert Jin mijn heupstand van op-mijn-achterste-been naar naast-mijn-achterste-been met de woorden als je zelf niet in de leegte kunnen zitten dan kun je de ander ook niet naar de leegte leiden. Interessante gedachte maar redenen te over om in discussie te gaan met de leraar. Deze discussie is positiever en vruchtbaarder dan de afwijzende discussie uit niveau 2. Maar de leraar wordt niet helemaal geloofd omdat het eigen lijf het niet kan wat vereist wordt ondanks dat de leraar het zelf wel kan en ook kan toe passen in free pushing hands.

Niveau 5 Onbewuste lichaamsbewustzijn

Ik wil leren met zo leeg mogelijke theekop maar ben me niet bewust van de fout waar de leraar mij keer op keer op corrigeert. Ik heb dit het sterkst gezien bij een collega leerling die een jaar bij de leraar inwoonde en die bij de zoveelste dezelfde correctie op ruziende vertwijfelde toon uitriep: “Maar ik doe juist precies dat wat je van me vraagt!” De leraar kan dan niet meer verder omdat er een afwijzing ontstaat. Ik ken dit proces zelf in mindere mate maar daarom niet minder duidelijk bij de zoveelste zelfde correctie met mijn uitspraak: “He ik dacht dat ik het deed maar blijkbaar niet dus” Er is dan geen afwijzing maar wel een onbewust zijn van het eigen handelen. Ik weet nog de eerste keer ergens in zeventiger jaren dat ik mezelf op video karate zag doen. Ik had mezelf best wel bij de top drie van de klas ingeschat maar toen ik mezelf zag bewegen werd ik meer nummer tien van de dertien karateka’s in de zaal. Natuurlijk is het vreemd om jezelf op video te zien en vooral te horen praten maar ik heb het nu over de kwaliteit van bewegen en dat was objectief gezien veel minder dan subjectief gevoeld. Iedereen die zelf leraar is en ook les neemt kent het verschijnsel dat men bij correctie zegt of voelt: “Maar dit is wat ik mijn eigen leerlingen altijd vertel”. Blijkbaar is het bewustzijn nog niet echt doorgedrongen tot objectief waarnemen. Ik weet nog heel goed hoe mijn eerste leraar mij altijd rechtop zette en ik daarbij het gevoel had dat ik voorover stond. Mijn klasgenoten zeiden dat ik wel degelijk recht stond maar ik kon ze niet geloven want mijn lichaamsgevoel gaf de boodschap dat ik voorover leunde. Mijn leraar haalde toen een gordijn weg voor een spiegel en tot mijn verbijstering zag ik dat mijn bovenlichaam recht stond. Het lichaamsgevoel is subjectief en dat heeft zo zijn voordelen maar voor het leren van taijiquan is het knap lastig en heb je een leraar en/of klasgenoten en/of video nodig om een objectief beeld van jezelf te verkrijgen.

Niveau 6 Tijdelijk bewust lichaamsgevoel

Een ander heel raar verschijnsel wat iedere beoefenaar wel kent is dat je in de klas lekker aan het taiji-en bent. Je ziet de leraar op je af lopen en je corrigeert meteen zelf datgene waarom de leraar op je afkomt. Soms is een blik van de leraar voldoende. Het vreemde is dat je weet wat je moet oefenen en dat wil je ook echt maar op een of andere manier is het lichaamsbewustzijn met iets anders bezig en vervalt het lijf in oude gewoontes. Dit verschijnsel kan een behoorlijke tijd duren voor sommige ongewenste gewoontes verdwijnen. Ikzelf heb dit sterk ondervonden en nog steeds wel met het naar voren laten komen van mijn hoofd. Natuurlijk is het zo en daar zegt mijn hele gevoel ja tegen, dat het gewicht van het hoofd via de wervelkolom in de voeten moet rusten ipv aan de nek te hangen. Het nadeel van het hoofd te laten hangen is dat de kin of het voorhoofd de beweging leidt ipv de tantien of het zinken. Wee Kee Jin zegt in partneroefening op zo’n moment: “Don’t kiss me”. Hijzelf kreeg van zijn leraar Huang Sheng Shyan een tweetal oorvijgen wanneer zijn hoofd naar voren kwam met de opmerking: “Why do you give me your head to slap”. Een ander daar mee samen hangende gewoonte van mij is het naar achteren stappen met het achterste been, niet vanuit zinken in de voorste liesplooi maar door net even naar voren te komen met het bovenlichaam (en dus ook hoofd) ter compensatie van het gewicht van het achterste been. Dit is heel dom bij bv boksen; er komt een stoot naar mijn hoofd en ik kan met mijn achterste been een schuifstap naar achteren maken maar daarin moet ik natuurlijk niet met mijn hoofd naar voren komen in de richting van de inkomende bokshandschoen. Een van mijn oude gewoontes die mij daarbij parten heeft gespeeld is het totaal leeg maken van het bewegende been onder het motto van “double weightedness” dat gaat niet zonder gewichtscompensatie. Ook in stepping roll back is dit een belangrijk principe altijd meteen vanuit de basis met de kracht van de ander meegaan zonder gewichtscompenstie naar voren toe. Peter Ralston heeft mij hier heel vaak vanuit zijn stoel met schuddend hoofd in gecorrigeerd. Een ander nadeel van het hoofd naar voren te laten gaan is dat ik dan mijn gewicht gebruik in pushing hands ipv het zinken. Ik weet het en ik tracht mijzelf daarin te verbeteren maar zodra er afleiding is dan verval ik in oude gewoontes die ik dan meestal halverwege het proces weer kan corrigeren van oh ja niet doen.

Niveau 7 Neocortex contra het reptielen brein

Het volgende niveau is het moeilijkst te corrigeren. De neocortex is het grootste gedeelte van onze hersenen waar het bewustzijn zetelt. Het reptielen brein is evolutionair gezien het oudste gedeelte van de hersenen en bevindt zich in de hersenstam. Hier zetelen alle onbewuste lichaamsfuncties zoals ademen, staan, lopen, slikken etc. We praten dus over de manier waarop je hebt leren lopen en bewegen als baby en peuter. Dit aangeboren en aangeleerde bewegingspatroon zit in de diepere regionen (reptielen brein) van de hersenen opgeslagen en blijkt logischerwijs heel moeilijk te veranderen te zijn temeer daar dit bewegingspatroon ook met je persoonlijkheid verbonden is. Een voorbeeld daarvan was alweer met Patrick Kelly ergens in de 90er jaren die met een hand op mijn borst mij duwde en ik moest met een teruggaande beweging zijn druk in mijn achterste been absorberen. Ik ging dus bewust naar achteren en Kelly zei: “Je komt naar voren” Waarop ik zei: “Man ik ga toch naar achteren” en hij: “Nee je komt naar voren” waarop hij de druk losliet en ik naar voren schoot. Kennelijk voelde hij mijn onderliggende beweging beter aan als ikzelf. Later heb ik begrepen hoe dit geheel in elkaar stak. Ik moest iets bewijzen tegenover Kelly en zat in verzet en hoewel de bewuste beweging naar achteren was ging de onbewuste verzetsbeweging tegen de druk van Kelly in die daar in vrij pushing hands graag gebruik van maakte. Het ontstaat van druk is nu eenmaal een teken van verzet of “hardheid”. Het bleek heel moeilijk om deze “onbewuste” verzetsbeweging die ik altijd voor absorberen en ontspanning heb gehouden en waar ik trots op was, bewust te worden en dan te veranderen. Wee Kee Jin adviseerde om eerst de mind in de juiste richting te laten gaan. Ralston doet eigenlijk alles met de mind onder het motto: “Train the mind trash the body”. Ontspanning is ook zo’n gegeven wat in conflict komt met het reptilian brain. Ontspanning terwijl je niks doet is oke voor de meeste mensen maar “ontspannen” terwijl je je arm in positie moet houden is een heel andere zaak om niet te spreken over je arm bewegen en al helemaal niet wanneer je ook nog eens iets moet doen met die arm zoals een push. Ontspannen is een discutabel onderwerp want de term ontspanning in taijiquan is niet geheel volgens de definitie van de westerse wetenschap. Een “ontspannen” arm in taijiquan laat zowel de biceps als de tegenspier (antagonist) de triceps met rust met andere woorden geen enkele armspier wordt actief verkort of verlengd, er vindt dus geen stabilisatie van de arm of actieve buiging van de elleboog plaats. Het enige wat gebruikt wordt is de houding of positie van de arm door Ralston de intrinsieke kracht van de arm genoemd. Dit voelt als totale ontspanning maar is het volgens de westerse definitie niet en zou het meer passieve rekking genoemd kunnen worden. Voordat het reptielen brein dit voor mekaar heeft zijn er heel wat frusterende oefeningen doorlopen. Daar het lichaam de geest in het algemeen gehoorzaamt geeft Ralston als advies om het interne commando om iemand te pushen te veranderen. Zodra je het zeneuwstelsel de opdracht geeft om iemand omver te duwen dan schiet het lichaam in het bekende patroon van duwen zoals het lichaam dat geleerd heeft als kind ook al ligt daar een sausje van -het moet er wel als taiji uitziet hoor- overheen. Door het commando “duwen” te veranderen in bv: “de ander in mijn voet” is er een mogelijkheid om het zenuwstelsel iets geheel nieuws te leren of iets nieuws te laten gebeuren in het lichaam.

Niveau 8 Inslijpen

De taijivorm dient er voor om een ander patroon van bewegen tot gewoonte te maken. Indien je je werkelijk taijiquan meester wilt maken dan betekent dat vele uren oefenen en wel dusdanig dat dit oefenen ook in het dagelijkse leven meegenomen wordt dus traplopen wordt op een gegeven moment tot oefening evenals de hond uitlaten, fietsen, typen, eten etc. Peter Ralston zegt: Even if you pratice a lot say 6 hours each day and you forget your training for the other 18 hours of the day what do you think which pattern of movement your body will choose in an emergency like a fight?

Wee Kee Jin formuleert het zo: “First you learn the movement, then you learn how to synchronize the different movements within the movement, then you learn how to connect all these movements within the movement and finally you train until the connected movement becomes your habit.

In het inleidende verhaal kwam dit verloop van de training ook al naar voren. Vele taijibeoefenaars willen gewoon lekker een avondje oefenen in een groep en misschien individueel een paar minuten elke dag en er zijn anderen die intens met taijiquan bezig zijn door naast de eigen leraar ook workshops en evenementen te bezoeken met boeken op het nachtkastje en de omgeving te vervelen met verhalen over taijiquan. Ik vermoed dat iedereen in het scala van beoefenings intensiteit wel bepaalde situaties uit het bovenstaande verhaal zal herkennen. Ik mag hopen dat lezers hun beoefening van taijiquan door deze herkenning kunnen verdiepen.

Toen ik in 1975 begon met taijiquan was ik een veld met veel mooie en verschillende bloemen die alle de moeite van bekijken waard waren. Ik was op ieder evenement te vinden en door bestuurslid te worden van de STN en later voorzitter had ik ook nog eens de mogelijkheid om interessante taijileraren naar Nederland te halen. Uit al die informatie creerde ik mijn eigen taijiquan temeer daar in begin jaren tachtig mijn eerste leraar Kwee Swan Hoo wegviel vanwege zijn studie acupunctuur en medicijnen. Daarna was er alleen de oude trainingsgroep met oa Rob en Erich Volke waar we met elkaar alle informatie van workshops trachten te doorgronden. In 2000 heb door een scheiding gedwongen de kans gegrepen om mijn vaardigheid te verdiepen door een sabitical year te nemen met alleen taiji. Ik had al een jaar of wat het gevoel dat er niet meer veel gebeurde en dat ik dreef op oude inzichten. Ik koos voor dat systeem wat de meeste interne informatie verschafte en dat was het systeem van wijlen Huang Sheng Shyan die zelf een leerling was van Cheng Man Ching. Patrick Kelly zoals gezegd accepteerde mij niet als leerling maar Wee Kee Jin wel. Bij Jin in Nieuw Zeeland moest ik vanaf het begin aanvangen dus oefening 1 en er kan geleidelijk meer en meer informatie. Waar ik echter het meest blij mee ben is dat in de eerste periode van drie maanden ik met Jin om vijf uur s morgens mee kon trainen voor twee uur zolang hij niet met me hoefde te praten of te corrigeren. Dit ‘s morgens trainen kon ik thuis gekomen dankzij de hond doorzetten en dat doe ik nog steeds. In plaats van in een veld met bloemen ben ik nu op een spoorrails en kan ik het volgende station zien waar mijn training naar toe leidt en het daarop volgende station (lees beheersing van een principe) kan ik ook al zien zij het wat waziger. Er is dus veel meer lijn in mijn beoefening gekomen en meer plezier en voldoening.

Succes met je beoefening toegewenst